De milieu-impact van een veganistisch dieet

Wilbert van der Kamp, studentenverenigingsvriend, medeblogger, en geïnteresseerde in voeding, besloot een tijde geleden om een week lang ‘vegan style’ te eten. Dat bracht mij tot een klein onderzoekje: wat is eigenlijk de milieu-impact van een veganistische levensstijl?

Geen dierlijke producten

De definitie van veganisme is eenvoudig: je eet geen enkel dierlijk product. In tegenstelling tot vegetariërs, die bijvoorbeeld wel eieren en boter eten, en melk drinken. Veganisten doen daar niet aan mee, en moeten dus al hun energie, vitamines en mineralen op een plantaardige manier binnen krijgen. Ik ga hier niet in op praktische of gezondheidsaspecten, maar focus me geheel op de milieu-impact.

Milieu-impact

Het is natuurlijk onmogelijk om de impact van een bepaald dieet vast te stellen. Impact op het milieu kan bestaan uit de hoeveelheid land die nodig is, de uitstoot van broeikasgassen, het gebruik van water, enzovoorts. Het hangt er dus van af welke indicator we kiezen voor de milieu-impact. Want een product dat veel water gebruikt hoeft niet per definitie ook veel land te gebruiken.

Weinig studies

Het eerste dat opvalt is dat er betrekkelijk weinig studies zijn die expliciet kijken naar het effect van een veganistisch eetpatroon. Wel is er veel onderzoek naar vegetarische diëten. Omdat het percentage veganisten zo klein is, is het logisch dat er weinig onderzoek naar de milieueffecten gedaan wordt. Op de totale bevolking heeft het weinig zin om uit te rekenen wat de effecten zijn van het kleine aandeel veganisten. Daarnaast blijkt uit onderzoek en uit de praktijk dat het erg moeilijk is om het eetpatroon van mensen radicaal aan te passen. Pleidooien voor een veganistische levensstijl zijn dan ook weinig kosteneffectief. Het schaarse onderzoeksgeld kan beter in vegetariërs gestopt worden.

Klassieker

Desalniettemin zijn er een paar onderzoeken die een veganistisch dieet expliciet opgenomen hebben. De eerste is een klassieker, uitgevoerd door Baronie et al. (2007). Zij onderzochten zes scenario’s: de impact van het normale Italiaanse dieet (NORM), een dieet met vlees (OMNIV), een vegetarisch dieet (VEGET), en een veganistisch dieet (VEGAN). Beide diëten worden op twee manieren geproduceerd: op conventionele wijze (INT) of op biologische wijze (BIO).

De milieu-impact wordt berekend door middel van een Life Cycle Analysis. Dit houdt in dat alle productiestappen meegenomen worden. De zeven scenario’s worden gescoord op drie categorieën: impact op de menselijke gezondheid (o.a. gebruik van pesticiden, kankerverwekkende stoffen, impact op klimaatverandering); impact op ecosysteem kwaliteit (o.a. verzuring, uitspoeling van nitraat); en gebruik van grondstoffen (o.a. energie en (fossiele) brandstof). In de figuur hieronder zie je hoe de verschillende scenario’s scoren.

Uit de figuur zijn meteen twee belangrijke conclusies te trekken.

Volgens deze analyse scoort een veganistisch dieet het beste op alle drie de impact-categorieën.
Een biologisch landbouwsysteem scoort binnen hetzelfde dieet altijd beter.

De auteurs benadrukken verder dat met name rundvlees de grootste impact heeft, gevolgd door kaas, melk en vis. Zie hiervoor ook mijn blogs over vlees: deel 1 en deel 2. Een groot gedeelte impact wordt veroorzaakt door het gebruik van chemische middelen (kunstmest etc.) en door het gebruik van fossiele brandstoffen (transport & productie). Dit zorgt samen voor 35-44% van de milieu-impact. Maar de belangrijkste bron van milieu-impact is het watergebruik. Er wordt heel veel water gebruikt bij met name de productie van vlees, en dit zorgt voor bijna de helft van de totale impact (46%). De conclusie lijkt hiermee overduidelijk: veganistisch is beter dan een normaal dieet.

Tekortkoming

Toch vind ik dit niet het hele verhaal. De auteurs zijn niet duidelijk waar hun dieet precies uit bestaat. Het maakt tenslotte nogal uit of je vlees vervangt door aardappelen uit Nederland of exotische vruchten uit Papoea Nieuw Guinea (om maar iets exotisch te noemen). Ook zijn dit geconstrueerde scenario’s, die dus niet per se op de realiteit berusten.

Een ander onderzoek, uitgevoerd door Vieux et al. (2012), laat zien dat de reductie in broeikasgassen door een verminderde vleesconsumptie afhankelijk is van waar je vlees mee vervangt. Mensen die veganistisch eten moeten namelijk veel meer eten om dezelfde hoeveelheid energie binnen te krijgen. Vervang je al het vlees door groente en fruit, dan neemt de hoeveelheid broeikasgassen juist toe. Groente en fruit hebben namelijk een zeer lage energetische waarde, en je moet er dus veel van eten om dezelfde hoeveelheid energie binnen te krijgen. Daarom is het van belang dat je, als je vlees vervangt, dit doet door producten die weinig impact op het milieu hebben.

Andere studies

Zoals ik al eerder opmerkte zijn er weinig studies naar de effecten van een veganistische levensstijl. Een commentaar dat verscheen in Food Policy, geschreven door Jan Deckers, vergelijkt nog een aantal andere studies over veganistische diëten. De conclusie hier was dat een dieet zonder dierlijke producten in het algemeen een kleinere ecologische voetafdruk heeft en minder uitstoot heeft van broeikasgassen.

Conclusie

Zoals altijd het geval bij wetenschappelijk onderzoek naar consumptiepatronen, is het vrijwel onmogelijk om met een definitief antwoord te komen. Dit heeft er mee te maken dat productiesystemen per regio verschillen, dezelfde producten op verschillende manieren geproduceerd kunnen worden (kas/open lucht), en dat de impact afhankelijk is van de wijze van vervoer en verpakking. Kortom, een definitief antwoord is niet realistisch. In het algemeen is het wel zo dat een dieet zonder vlees minder impact heeft op het milieu. Maar dit wil niet zeggen dat een veganistisch dieet per definitie beter is. Een hutspot met alle ingrediënten uit Nederland is bijvoorbeeld beter dan een exotische vegetarische maaltijd. Daarom is de vraag vooral: waardoor vervang je je dagelijkse hoeveelheid vlees? Pas dan kun je echt zeggen of je milieuvriendelijker eet.

PS.

Een andere conclusie uit de verschillende studies: minder eten is altijd milieuvriendelijker. ;-)